تیم ملی فوتبال اسپانیا پس از پیروزی یک بر صفر بر آلمان قهرمان سه دوره مسابقات جام ملتهای اروپا ، برای نخستین بار طی 44 سال گذشته قهرمان این مسابقات شد . فرناندو تورس تنها گل این مسابقه را در دقیقه 33 به ثمر رساند. تورس با به ثمر رساندن هفدهمین گل خود در 54 بازی ملی ، نخستین جام را از زمان قهرمانی اسپانیا در اروپا در سال 1964 ، نصیب این کشور کرد. در این دیدار، آلمان هرگز فرصت واقعی برای گلزنی پیدا نکرد.
تاریخچه مختصر پیدایش ورزش فوتبال
1- تاریخچه مختصر پیدایش فوتبال
هر چه زمان می گذرد، و هر چه بر عمر فوتبال افزوده می شود، اقبال عمومی مردم جهان، نسبت به این ورزش مردانه، پر تلاش و جادویی فزونی می یابد. در این میان، سهم جوانان و نوجوانان در گرایش بسوی این ورزش، چه از نظر داخل شدن در متن آن، و چه لذت بردن از تلاش گروهی از بازیکنان در زمین، در جمع تماشاگر، از ورزشهای دیگر بیشتر بوده و بهمین دلیل است که در کشور های مختلف جهان، مولفین و مفسرین بسیاری در مورد این ورزش کتب، مقالات، سالنامه ها، قوانین و تشریح شیوه های گوناگون را به طرق مختلف منتشر کرده و هر چه از عمر فوتبال می گذرد، تجزیه و تحلیل های بیشتری درباره پیدایش و رواج این ورزش صورت می گیرد.
فوتبال سرگذشت جالبی دارد، چرا که تعداد بسیاری از تاریخ نویسان و مؤلفین ( بخصوص غربی ها) سعی کرده اند تا ثابت کنند فوبتال چه به طریق ابتدایی و اولیه، چه از نظر داشتن فوتبال دارای قوانین و رعایت اصول بازی، از کشور آنها آغاز شده و سپس به کشورهای دیگر رخنه کرده و رواج یافته است.
از آن جمله اند کشورهای فرانسه و ایتالیا که خود را " پدر فوتبال" دانسته و مقابل ایندو، کشور انگلستان است که به جهت تدوین قوانین و ثبت بازیها در قرن هجدهم، خود را والاتر و برتر از دیگران می داند.
بطور کلی نام اولیه بازی فوتبال" سوله" و یا" جیکودل کالسیو" بوده است. اما فوتبالی که بطور کاملاً صحیح با قوانین مدون آغاز گردید، از انگلستان سرچشمه گرفته است. اگر تاریخ ثبت سازمان فوتبال انگلستان را مطالعه کنیم سال 1863 را نشان می دهد. همچنین بعد از 25 سال یعنی در تاریخ 1888 فوتبال حرفه ای انگلستان فعالیت خود را آغاز کرد. این سوابق نشان دهنده وجود فوتبال مدرن در انگلستان قبل از سایر کشورهای اروپایی بحساب می آید.جالب است بدانیم بنا بنوشته " ب.ژیله" مولف" تاریخ ورزش جهان" پیدایش ورزش موازی با تاریخ تمدن بشر می باشد. بهمین دلیل جای تعجب نخواهد بود اگر گفته شود بازیهای اولیه در خاور دور بوجود آمده و بر اثر چنگهای بزرگ مانند جنگهای اسکندرمقدونی، این ورزش از خاور دور به خاور میانه منتقل شده وسپس جنگ ژولیوس سزار تمدن " گالو رومن" را به سرزمین " گل"( فرانسه فعلی) برده و با تشکیل بازیهای ورزشی که تجربه آن منجر به ریشه فوتبال فعلی گردید، نام بازی به " هارپاستوم" و بعدها به " سوله" یا " چوله" تغییر یافته و در سرزمین های مختلف باتلفظ های گوناگون بیان گردیده است.
مراحل تکامل بازیهای فوتبال
الف- خاور دور
برای آنکه شمایی از پیدایش و تکامل ورزش فوتبال داشته باشیم، تاریخ بسیاری را باید ورق زد. مستندترین نوشته در این زمینه از " کنفسیون" حکیم و فیلسوف معروف چین بوده است. در کتابی که از این معلم اخلاق باقی مانده از ورزش مخصوصی بنام" کونگ فوو" که در آن از سر و پا استفاده می شده نام برده شده است. از سوی دیگر در چین و در دوران امپراتوری " چانگ تی" ( 32 قبل از میلاد) یک نوع بخصوص فوتبال بازی می شد که بنام " تسو چو" معروف بود و بوسیله توپ چرمی ، وبا پا انجام می شده است. این بازی بقدری جالب و دوست داشتنی بوده است که شعرا و تاریخ نویسان آن عصر، نام فوتبالیست های بزرگ را در اشعار و حماسه های خود آورده و از آنان به عنوان قهرمانان ملی یاد کرده اند. در کشور ژاپن، و در همان عصر ورزش دیگری شبیه فوتبال برگزار می شده که بسیار مقدس و مورد احترام مردم بوده است.
ب- روم : بازی هارپاستوم
همانطور که ذکر شد توسط لشکر کشی اسکندر مقدونی به خاور میانه آورده شد، و بازیهای آنها بهمان رویه ادامه داشت. بای دیگری بنام " هارپاستوم" در روم بازی می شد، که پیدایش آن در قرون وسطی در ایتالیا بوده و درست مانند " جیکودل کالسیو" که بنام" سوله" یا " چوله" در فرانسه معروف بود، بازی می شده است.
در بازی هارپاستوم ابعاد زمین در مقایسه با بازی سوله کوچک تر بود ولی هدف هر بازی بردن توپ بانتهای خط طولی زمین قرار داشته است.
در ایتالیا از بازی هارپاستوم بازی دیگری بوجود آمد که بنام " جیکودل کالسیو" معروف شد و مورد توجه قرار گرفت تا جایی که در این بازی اشخاص سرشناس( اعیان و اشراف و حتی روحانیون کلیسا) نیز شرکت می کردند که ازجمله آنها می توان از " پاپ کلمنت" هفتم، " لئون" دهم و" اوربین" هفتم نام برد که در زمان خود قهرمانان فوتبال " فلورنتیسم " بودند.
ج- فرانسه( بریتانی و نورماندی)
رفته رفته بازی هارپاستوم که از تمدن روم ریشه گرفته و بصورت" سوله" یا " چوله" در آمده بود رونق فراوان یافت و مردم به آن گرایش زیادی نشان دادند. در بازی " هارپاستوم" هدف بازیکنان بردن توپ به نقطه انتهایی زمین بازی قرار داشت. جالب آنکه طول زمین باندازه ای بزرگ بود که در ابتدا و انتهای آن دو کلیسا و بین کلیسا، اماکن عمومی و مجاور آن دهات قرار داشته است، بازی چوله معمولاً روزهای یکشنبه بعد از ظهر پس از اتمام مراسم مذهبی برگزار می شد . زمان بازی و جزئیات رقابت دو طرف بازی در کارناوال ها به ثبت می رسید . در زمان کوتاهی بازی " سوله" سخت مورد پسند مردم بریتانی و نروماندی قرار گرفت . در تاریخ فوتبال چنین ثبت شده است که این بازی در 16 اکتبر 1566 میلادی توسط سردار انگلیسی بنام " ویلیام فاتح" و بعد از جنگ " هستینگ" به انگلستان برده شد.
د- انگلستان
از سوی دیگر گروهی از مورخان معتقدند که " امیل سووستر" که از پیروان ویلیام فاتح بود، این بازی را بعد از جنگ" هستینگ" بانگلستان برده و آنرا رواج داده است.
در تاریخ 13 آوریل 1314 میلادی " ادوارد دوم" پادشاه انگلستان اعلامیه زیر را صادر و برگزاری فوتبال را منع کرد. متن اعلامیه چنین بود:
" چون سر و صدا و صدمات زیادی به علت خشونت مثل تنه زدن و هل دادن برای گرفتن توپ های بزرگ بوجود آمده از طرف شاه فرمان صادر شد که خداوند این خشونت را منع کرده است و مجازات آن با زندان همراه خواهد بود. این ورزش، در آینده فقط می تواند در شهر انجام گیرد."
یکبار دیگر در تاریخ 12 ژوئن1349 میلادی دستور داده شد که روزهای اعیاد ورزش تیرو کمال و پرتاب نیزه به جای بازی احمقانه فوتبال، انجام شود. ولی سرانجام به سال 1823 بود که بالاخره فوتبال به صورت ورزش رسمی و امروزی درآمد و به این ترتیب فوتبال خود را از بازی را گبی بالاتر کشید.
در مورد جدا شدن فوتبال از راگبی اتفاق جالبی رخ داد. بدین معنی که بازیکنی بنام" ویلیام الیس" توپی را که در دستش قرار داشت به جلو برده و توپ را در داخل دروازه پرتاب کرد. این عمل باعث صرو صدای فراوانی شد و بدنبال آن " الیس" شروع به تدوین مقررات فوتبال و راگبی را از یکدیگر جدا ساخت.
بعد از جدا شدن دو ورزش، فوتبال بامقررات مستقل در انگلستان به سرعت پیشرفت نمود و سازمان فوتبال انگلیس در سال 1863 تاسیس شد. با توسعه فوتبال در آن کشور فوتبال توسط ملوانان، سربازان، تجار، مهندسین، و حتی توسط کشیشان انگلیسی به خارج از انگلستان برده شد و مورد توجه مردم قرار گرفت.
بعد از انگلستان، دانمارک دومین کشوری بود که در اروپا دارای سازمان ملی فوتبال شد.
تاسیس اولین باشگاه ورزشی در اروپا
در ایتالیا، یک عینک ساز اولین باشگاه را تشکیل داد. و شاهزاده" ساووی" اولین باشگاه ورزشی را تاسیس کرد.
تاسیس اولین باشگاه ورزشی در آمریکا جنوبی
دو برادر انگلیسی ساکن آرژانتین طی آگهی در روزنامه " بوینوس آیرس" خواستار تاسیس اولین باشگاه فوتبال در آرژانتین شدند و در اثر علاقه مردم به فوتبال در سال 1884 فوتبال در برنامه درسی دبیرستانی قرار گرفت.
اولین مسابقه بین المللی فوتبال
اولین مسابقه بین المللی بین دو کشور آرژانتین و اروگوئه و در سال1905 انجام شد. ولی قبل از این بازی در سال 1885 مسابقه بین آمریکای شمالی و کاندا انجام گردیده بود که از لحاظ زمانی زودتر از مسابقه دو کشور آرژانتین و اروگوئه صورت گرفته است.
اولین کشور آسیایی دارای فوتبال
در منطقه آسیا، هندوستان اولین کشور آسیایی بود که فوتبال را پذیرفت و یک نسخه از مقررات فوتبال در سال 1883 بآنجا رسید و در سال 1892 اولین مسابقه کاپ را برگزار کرد.
با اینکه ورزش در سطح وسیع و علمی، در بعضی از قاره های جهان شناسایی بین المللی نداشته است ولی فوتبال بر اثرعلاقه مردم بیش از صد سال است که جای خود را در اکثر کشورها باز کرده است.
اولین دیدار بین دو تیم ملی در سال ۱۸۷۲ و بین تیمهای انگلستان و اسکاتلند انجام گرفت اما در آن سالها فوتبال خارج از بریتانیای کبیر بعد زیادی نداشت. پس از افزایش محبوبیت فوتبال در آغاز قرن بیستم، این ورزش در المپیکهای تابستانی ۱۹۰۰ و ۱۹۰۴ و المپیک میانی ۱۹۰۶ به عنوان ورزش ناظر (بدون اهدای مدال) شرکت کرد. در المپیک تابستانی ۱۹۰۸ بالاخره فوتبال یکی از ورزشهای رسمی گشت. مسابقات فوتبال در آن سال توسط «انجمن فوتبال» (فدراسیون فوتبال در انگلستان) برگزار میشدند و تنها بازیگران آماتور در آن شرکت داشتند و گاها بیشتر یک نمایش بود تا یک مسابقه. تیم ملی آماتورهای فوتبال انگلستان هم در المپیک ۱۹۰۸ و هم در المپیک ۱۹۱۲ فاتح مسابقات شد.
با توجه به اینکه مسابقات فوتبال المپیک تنها بین تیمهای آماتور برگزار میشد، مسابقات «نشان سر توماس لیپتون» توسط «سر توماس لیپتون» در ۱۹۰۹ و در تورین برگزار شدند. این مسابقات معمولا به عنوان اولین تورنمنت جدی جهانی شناخته میشوند و اکثر باشگاههای خوب جهان از ایتالیا، آلمان و سوئیس در آنها شرکت داشتند. تیم وست آکلند، تیمی آماتور از روستایی در شمال شرق انگلستان، فاتح این مسابقات شد. وست آکلند در مسابقات بعدی در ۱۹۱۱ نیز قهرمان شد و بر طبق قوانین بازیها، نشان سر توماس را تا ابد به خانه برد.
در ۱۹۱۴ فیفا توافق کرد که مسابقات المپیک را به عنوان «مسابقات قهرمانی فوتبال آماتورها» به رسمیت بشناسد و مسئولیت برگزاری آن را به عهده بگیرد. این باعث شد که مسابقات فوتبال المپیک تابستانی ۱۹۲۴ به اولین تورنمنت فوتبال بینقارهای بدل شود. اروگوئه قهرمان این مسابقات شد و در سال ۱۹۲۸ نیز مدال طلا را کسب کرد.
در ۲۸ می۱۹۲۸ پس از طرحی که رئیس وقت فیفا،ژول ریمه، طراحی کرده بود، تصمیم گرفته شد که فیفا تورنمنت بینالمللی خود را به پا کند. با توجه به اینکه اروگوئه صاحب مدال طلای دو المپیک قبلی بود و با توجه به اینکه در سال ۱۹۳۰ جشن صدمین سالگرد استقلالش را میگرفت، میزبانی به این کشور سپرده شد.
اولین جام جهانی رسمی
المپیک تابستانی ۱۹۳۲ در لوس آنجلس برگزار شد و به علت عدم محبوبیت فوتبال در آن کشور، این ورزش در برنامهٔ بازیها گنجانده نشد. علت دیگر عدم توافق فیفا و کمیته بینالمللی المپیک در مورد وضعیت بازیگران آماتور بود. رئیس وقت فیفا، ژول ریمه، طرحی ارائه کرد که بر طبق آن اولین مسابقات جام جهانی در ۱۹۳۰ و در اروگوئه برگزار شود. فدراسیونهای ملی بعضی کشورها به فرستادن یک تیم به مسابقات دعوت شدند. با توجه به اینکه میزبان مسابقات –اروگوئه- بسیار دور از اروپا واقع شده بود و تیمهای اروپایی برای شرکت در این مسابقات باید در سفر پر هزینهای از اقیانوس اطلس میگذشتند، تا دو ماه مانده به مسابقات هیچ کشور اروپایی حاضر به فرستادن تیم نشده بود. ژول ریمه نهایتا تیمهای اروپایی بلژیک، فرانسه، رومانی و یوگسلاوی را به قبول این سفر راضی کرد. مجموعا ۱۳ کشور در این جا شرکت کردند – هفت تیم از آمریکای جنوبی، چهار تیم از اروپا و دو تیم از آمریکای شمالی .
اولین دیدارهای جام جهانی به طور همزمان برگزار شدند و توسط فرانسه و آمریکا فتح شدند. این دو تیم به ترتیب مکزیک را ۴ بر ۱ و بلژیک را ۳ بر ۰ مغلوب کردند. اولین گل تاریخ جام جهانی توسط لوسین لورن از فرانسه به ثمر رسید. چهار روز بعد برت پاتناد از آمریکا اولین هت-تریک تاریخ جام را در برد ۳ بر ۰ آمریکا مقابل پاراگوئه ثبت کرد. در مسابقهٔ فینال اروگوئه با نتیجهٔ ۴-۲ از صد آرژانتین گذشت و اولین فاتح جام جهانی شد. این مسابقه در مونتهویدئو انجام شد و ۹۳ هزار نفر شاهد برگزاری آن بودند.
پیشروی
مشکلات اولیهٔ بازیها مسائل مربوط به سختی سفرهای بینقارهای و جنگ بود. همانطور که تیمهای اروپایی حاضر به سفر برای شرکت در جام اروگوئه ۱۹۳۰ نبودند، تیمهای آمریکای جنوبی نیز حاضر به تحمل سفر برای شرکت در جام ۱۹۳۴ و ۱۹۳۸ نبودند و برزیل تنها تیمی بود که در این جامها شرکت جست. جامهای ۱۹۴۲ و ۱۹۴۶ به دلیل وقوع جنگ جهانی دوم و پیامدهای آن برگزار نشدند.
جام جهانی ۱۹۵۰ برای اولین بار شاهد حضور تیمهایی از جزیرهٔ بریتانیا، مبدع فوتبال، بود. تیمهای بریتانیایی (انگلستان، اسکاتلند و ...) در ۱۹۲۰ از فیفا بیرون کشیده بودند اما در ۱۹۴۶ با دعوت مجدد فیفا به این فدراسیون بازگشتند و در این جام بازی کردند. این تورنمنت در ضمن شاهد حضور دوبارهٔ اروگوئه، قهرمان جام اول، بود که دو جام قبلی را تحریم کرده بود. اروگوئه در بازگشت خود مجددا قهرمان شد. (در ضمن جام ۱۹۵۰ اولین و آخرین جامی بود که مرحلهٔ نهایی آن به صورت گروهی برگزار میشد و نه به صورت حذفی و در نتیجه قرار بود مسابقهٔ مشخص فینال نداشته باشد. گرچه صورت امتیازها به طوری شد که عملا بازی برزیل و اروگوئه به صورت بازی فینال درآمد). در جامهای بین ۱۹۳۴ تا ۱۹۷۸ شانزده تیم در مسابقات شرکت کردند (به غیر از چند مورد که تیمها پس از راهیابی به بازیها استعفا دادند). اکثر تیمهای از اروپا و آمریکای لاتین بودند و اقلیت بسیار کمی از آفریقا، آسیا و اقیانوسیه. نمایندگان این قارهها معمولا به سادگی توسط تیمهای اروپایی و آمریکای لاتینی مغلوب میشدند (یک استثنای مهم کرهٔ شمالی بود که در ۱۹۶۶ تا یک چهارم نهایی بالا آمد). در جام ۱۹۸۲ تعداد تیمهای شرکت کننده به ۲۴ افزایش یافت و این رقم در ۱۹۹۸ به ۳۲ رسید که نتیجتا تیمهای بیشتری از آفریقا،آسیا و آمریکای شمالی شانس شرکت پیدا کردند. در سالهای اخیر شرکتکنندگان این قارهها توفیق بهتری داشتهاند. کامرون در ۱۹۹۰ تا یک چهارم نهایی بالا آمد و کرهٔ جنوبی،سنگال و آمریکا در ۲۰۰۲ همه حداقل تا یک چهارم نهایی بالا آمدند (کرهٔ جنوبی نهایتا چهارم شد). ۱۹۷ کشور برای راهیابی به جام جهانی ۲۰۰۶ آلمان با هم دیگر رقابت کردند. از تمامی ۲۰۷ عضو فیفا تا بحال تنها سه کشور برای راهیابی به جام تلاش نکردهآند. با توجه به اینکه کوموروس و تیمور شرقی اعضای تازهای هستند و هنوز این امکان را نداشتهاند، در واقع بوتان تنها کشوری است که شانس خود را برای شرکت در جام جهانی محک نزده.
در دههٔ ۹۰ جام جهانی زنان فیفا نیز راهاندازی شد و اولین جام جهانی زنان در ۱۹۹۱ در چین برگزار شد. شکل برگزاری این مسابقات مانند مدل مردان است و هر چهار سال یکبار برگزار میشوند. آمریکا، آلمان، چین و نروژ تا بحال از موفقترین تیمهای جام جهانی زنان بودهاند.
جام یادبود
از ۱۹۳۰ تا ۱۹۷۰ یادبود ژول ریمه به قهرمان بازیها اهدا میشد. این جام ابتدا با نام «جام جهانی» شناخته میشد اما بعدها و در ۱۹۴۶ به افتخار رئیس فیفا و مبتکر بازیها یعنی ژول ریمه نامش تغییر داده شد. در سال ۱۹۷۰ برزیل برای سومین بار قهرمان جام شد و طبق قوانین جام را برای همیشه نزد خود نگاه داشت. با این حال این «یادبود ژول ریمه» در ۱۹۸۳ دزیده شد و تا بحال هرگز پیدا نشدهاست.
پس از ۱۹۷۰ جایزهٔ یادبود جدیدی با نام «یادبود جام جهانی فیفا» طراحی شد. این جام در پایان هر دوره نزد کشور قهرمان به امانت خواهد بود و حتی فتح سهبارهٔ آن باعث نگهداری همیشگی آن نمیشود. آرژانتین، آلمان (به عنوان آلمان غربی) و برزیل تا بحال هر یک دو بار فاتح این جام دومی شدهاند. نام هر کشور برنده بر جام جهانی فیفا حک خواهد شد و از این جام تا سال ۲۰۳۸ یعنی وقتی که جام از نام تیمهای فاتح پر شود، استفاده خواهد شد.
این جام که از سال ۱۹۷۴ به بعد به قهرمان بازیها اهدا میشود توسط سیلویو گازانیگا مجسمهساز ایتالیایی طراحی شدهاست. جنس این جام از طلا و مالاکیت (مرمر سبز) بوده، ارتفاعی برابر با ۳۵ سانتیمتر دارد و وزنش به ۵ کیلوگرم میرسد.
پوشش رسانهای
جام جهانی فوتبال در ۱۹۵۴ برای اولین بار از تلویزیونها پخش شد و در حال حاضر پرتماشاگرترین رویداد ورزشی جهان است و تماشاگرانش از بازیهای المپیک نیز تجاوز میکنند. تخمین زده میشود که ۲۸٫۸ بیلیون نفر بازیهای جام جهانی ۲۰۰۲ را تماشا کردهآند. تنها فینال آن بازیها توسط ۱٫۱ بیلیون نفر دیده شدهاست. مسابقات قرعهکشی آن جام بیش از ۳۰۰ میلیون نفر بیننده داشتهاست.