جام ملت های اروپا از ابتدا تا امروز

جام ملت های اروپا به مراتب جوان تر از مسابقات جام جهانی است. در سال ۱۹۳۰ بود که اولین دوره از مسابقات قهرمانی جهان برگزار شد و در سال ۱۹۶۰برای اولین بار تورنمنتی کوچک برای پیدا کردن قهرمان اروپا صورت گرفت.کشورهای بزرگ اروپا از جمله آلمان و انگلیس در آن زمان با توجه به بودن مسابقات قهرمانی جهان جذابیت چندانی در برگزاری مسابقاتی ویژه اروپا نمی دیدند.
برای نمونه در اولین دوره بازی ها در سال ،۱۹۶۰ تنها ۱۷ تیم از ۳۳ کشور ممکن، آماده شرکت در این رقابت ها بودند. تمایل حضور در چنین مسابقاتی، در دوره های اول، بیش از همه در بین کشورهای بلوک شرق سابق محسوس بود که می کوشیدند از طریق کسب موفقیت های ورزشی، در صحنه سیاسی دنیا نیز پررنگ تر ظاهر شوند و نامشان در صف کشورهای مطرح دنیا قرار گیرد. البته نقش و محبوبیت جام ملت های اروپا به مرور زمان تغییر کرد.ابتدا تورنمنت دور پایانی با حضور فقط چهار تیم در کشوری میزبان برگزار می شد که میزبان خود یکی از این چهار تیم بود. در چارچوب این مینی تورنمنت تنها دو دیدار نیمه نهایی و یک دیدار فینال انجام می گرفت. این چهار تیم هم در پیکارهایی مقدماتی تعیین می شدند که بازی های گروهی و در پی آن، دیدارهای رفت و برگشت یک چهارم نهایی را در بر می گرفت.

 
● دوره های ۱۹۶۰ تا ۱۹۶۸ و آغازی دشوار
در سال ۱۹۶۰ فرانسه میزبان بازیها بود، اما بعد از شکست در مرحله نیمه نهایی و ناکامی ۲ بر صفر در برابر چکسلواکی، انتظارات تماشاگران خود را برآورده نساخت. قهرمانی اولین دوره مسابقات جام ملت های اروپا نصیب شوروی سابق شد که چهار سال بعد (۱۹۶۴) هم در فینال بازیها حضور داشت، اما در آنجا مغلوب اسپانیا شد. میزبانی جام ۱۹۶۸ را ایتالیا برعهده داشت و خود هم عنوان قهرمانی را به دست آورد، البته با بخت و اقبال فراوان.
ایتالیایی ها در دیدار نیمه نهایی به مصاف شوروی سابق رفتند که حاصل بازی بعد از وقت قانونی و اضافی صفر بر صفر بود. در آن دوران از ضربات پنالتی خبری نبود و برنده دیدارهای نیمه نهایی در چنین مواردی به حکم قرعه مشخص می شد. قرعه پیروزی هم به اسم ایتالیا خورد و میزبان بازیها در فینال رویاروی یوگسلاوی قرار گرفت. این دیدار بعد از وقت قانونی و اضافی با نتیجه تساوی ۱ بر ۱ به پایان رسید. البته در فینال دیگر از قرعه و قرعه کشی خبری نبود و در صورت تساوی، بازی باید تکرار می شد. در دومین بازی فینال ایتالیا موفق شد، یوگسلاوی را ۲ بر صفر شکست دهد.

 
 Deutschland wird am 18. Juni 1972 mit einem lockeren 3:0 gegen die UDSSR in Brüssel Europameister. Das waren die Helden: Stehend (v.l.) Franz Beckenbauer, Trainer Helmut Schön, Georg Schwarzenbeck, Jupp Heynckes, Gerd Müller, Horst-Dieter Höttges, Günter Netzer; Hockend (v.l.): Erwin Kremers, Herbert Wimmer (unten), Paul Breitner, Sepp Maier, Uli Hoeneß

 
● جام ۱۹۷۲ بلژیک و ظهور غولی به نام آلمان
دهه هفتاد میلادی را می توان دهه طلایی فوتبال آلمان دانست. آلمان ها در این دهه چه در مسابقات جام جهانی و جام ملت های اروپا و چه در رقابت های باشگاهی در اروپا، نقشی برجسته ایفا کردند. در جام ملت های اروپا که در بلژیک برگزار شد، آلمان ها تیمی را روانه میدان کردند که بسیاری آن را بهترین تیم ملی تاریخ فوتبال این کشور می دانند.
ستاره بزرگ آن دوران فرانتس بکن باوئر، یگانه قیصر دنیای فوتبال بود که در کنارش چهره هایی درخشان چون سپ مایر، گونتر نتزر و گرد مولر حضور داشتند. در آن دوره بود که ملی پوشان آلمان به یک پیروزی بزرگ تاریخی دست یافتند و در چارچوب بازی های مقدماتی برای نخستین بار توانستند تیم ملی انگلیس را در استادیوم تسخیرناپذیر ویمبلی لندن ۳ بر ۱ شکست دهند. تیم ملی فوتبال آلمان در آن دوره، بلژیک میزبان بازی ها را در دور نیمه نهایی ۲ بر ۱ مغلوب کرد و در بازی فینال ۳ بر صفر روسیه را در هم کوبید. گرد مولر که به بمب افکن تیم ملی آلمان مشهور بود در دو بازی ۴ گل به ثمر رساند و آقای گل شد.

 
● جام ۱۹۷۶ یوگسلاوی و تولد ضربات پنالتی
نخستین باری که فدراسیون فوتبال اروپا تصمیم گرفت، برنده یک دیدار را در صورت تساوی دو تیم بعد از ۱۲۰ دقیقه بازی، از طریق ضربات پنالتی مشخص کند، در جام ۱۹۷۶ یوگسلاوی بود. آلمان ها که سال ۷۲ قهرمان اروپا و ۷۴ قهرمان جهان شده بودند، در دیدار فینال به مصاف چکسلواکی رفتند. این دیدار بعد از تساوی ۲ بر ۲ در وقت قانونی و وقت اضافی به پنالتی کشیده شد.
در حالیکه بازیکنان چکسلواکی همگی ضربه های خود را به ثمر رساندند، اولی هوینس، مدیر ورزشی فعلی باشگاه صاحب نام بایرن مونیخ و یکی از بازیکنان مهم تیم ملی آلمان در آن زمان، توپ را به آسمان بلگراد فرستاد و آرزوی آلمان به دفاع از عنوان قهرمانی را بر باد داد. در دوره های که از آنها سخن به میان آمد، ساختار رقابت های جام ملت ها کم و بیش ثابت ماند. به مرور زمان کشورهای بیشتری تصمیم گرفتند که وارد گود شوند و از این رو شمار تیمهای شرکت کننده در دور مقدماتی افزایش یافت، اما با وجود این، تورنمنت نهایی کماکان از دو بازی نیمه نهایی و یک بازی فینال تشکیل شده بود. به همین علت بود که فدراسیون فوتبال اروپا بعد از گذشت چند دوره تصمیم گرفت که با تغییر ساختار بازی ها، به جذابیت این جام بیفزاید.

● جام ۱۹۸۰ ایتالیا و نخستین تغییر اساسی
در مسابقات ۱۹۸۰ در ایتالیا بود که هشت تیم در دور نهایی شرکت داشتند که در دو گروه تقسیم شده بودند. تیم های اول هر گروه مستقیم به فینال صعود می کردند و دو تیم دوم هر گروه بر سر کسب مقام سوم، به مصاف هم می رفتند. در آن دوره، تیم ملی آلمان با دو برد در مقابل چکسلواکی و هلند و یک تساوی برابر یونان به عنوان سرگروه به فینال صعود کرد و در بازی نهایی هم با پیروزی ۲ بر ۱ بر بلژیک برای دومین بار به عنوان قهرمانی اروپا دست یافت.از جمله ستارگانی که در این موفقیت مهم سهیم بود، می توان از کارل هاینس رومنیگه نام برد و همچنین از «هورست هروبش» که به هیولای سرزنی شهرت داشت و برند شوستر که به فرشته موطلایی معروف بود. ناگفته نماند که ۶ بازیکن تیم منتخب آن دوره از مسابقات، آلمانی بودند.
 

● جام ۱۹۸۴ فرانسه و برگزاری جشنی بزرگ
جام ملت های اروپا در سال ۱۹۸۴ را باید نقطه عطفی در این بازی ها دانست. در آن سال فرانسه میزبانی برگزاری هفتمین دوره را برعهده داشت و نه تنها به بهترین وجه از عهده انجام این وظیفه بر آمد، بلکه با کسب عنوان قهرمانی، شور و شادی فرانسویان را دو چندان کرد. در این دوره، برخلاف دوره قبل، مرحله نیمه نهایی هم در دستور کار گنجانده شده بود.
دیگر این گونه نبود که دو تیم سرگروه مستقیما به فینال راه پیدا کنند. طبیعی است که با اضافه شدن مرحله نیمه نهایی، هیجان و جذابیت مسابقات هم بیشتر شد. فرانسه در آن سال بیش از همه از وجود یکی از نوابغ بزرگ عالم فوتبال بهره می برد، اعجوبه ای به نام میشل پلاتینی که در طی ۵ بازی ۹ گل به ثمر رساند و نه تنها آقای گل مسابقات شد، بلکه رکوردی به جا گذاشت که بعید می رسد روزی شکسته شود. از آن گذشته پلاتینی توانست در دیدار تیمش برابر یوگسلاوی در طول یک نیمه سه گل به ثمر برساند و در این عرصه هم رکوردی بر پا کند.دوره های بعد هم که در سالهای ۱۹۸۸ و ،۱۹۹۲ به ترتیب در آلمان و سوئد برگزار شدند، حال و هوایی مشابه داشتند.
 

● جام ۱۹۸۸ آلمان و غفلتی سرنوشت ساز در دوئل بزرگ
در سال ۱۹۸۸ برای اولین بارمیزبانی برگزاری جام ملت های اروپا به آلمان واگذار شد و طبیعی است که سطح توقع مردم این کشور از تیم ملی هم بالا بود. ملی پوشان آلمان مرحله گروهی را با دو پیروزی برابر دانمارک و اسپانیا و یک تساوی مقابل ایتالیا، پشت سر گذاشتند و به عنوان سرگروه راهی نیمه نهایی شدند. حریف آلمان در این مرحله هلند بود.
بازیهای بین هلند و آلمان همیشه پرهیجان و جنجالی بوده اند شاید این امر تا اندازه ای، ریشه در تاریخ و اشغال هلند توسط ارتش نازی در جنگ جهانی دوم دارد. تیم ملی فوتبال هلند در این دوره ستاره های زیادی داشت که البته نقش دو چهره از دیگران برجسته تر بود: رود گولیت هافبک و کارگردان بازی نارنجی پوشهای هلند و مارکو فان باستن، مهاجم مهارنشدنی این تیم که در حال حاضر خود سرمربیگری هلند را برعهده دارد. در دقیقه ۵۵ دیدار نیمه نهایی جام ۸۸ میان آلمان و هلند، لوتار ماتئوس از نقطه پنالتی گل اول آلمان ها را زد و در دقیقه ۷۴ هم رونالد کومان با به ثمر رساندن ضربه پنالتی برای هلند، بازی را به تساوی کشاند. نبرد آلمان و هلند در آن زمان، دوئل دو بازیکن هم بود: یورگن کوهلر، مدافع میانی آلمان و مارکو فان باستن، مهاجم هلند.
در سال ۱۹۸۸بخت با هلند یار بود؛ فان باستن از یک غفلت کوچک کوهلر سود جست و دو دقیقه مانده به پایان بازی، گل پیروزی را برای هلند به ثمر رساند. این موفقیت در عین حال انتقام شکست ۲ بر ۱ هلند از آلمان در جام جهانی ۱۹۷۴ هم بود. در دیدار فینال آن دوره، ملی پوشان هلند با برتری کوبنده ای، روسیه را ۲ بر صفر شکست دادند و برای اولین بار به عنوان قهرمانی اروپا دست یافتند. ناگفته نماند که مارکو فان باستن، ستاره آن دوره نیز، با ۵ گل، آقای گل بازی ها شد.
 
● جام ۱۹۹۲ سوئد و موفقیت غافلگیرکننده دانمارک
مسابقات فوتبال قهرمانی اروپا در سال ۱۹۹۲ که در سوئد برگزار گردید، از یک لحاظ تاریخی شد. با توجه به جنگ بالکان و فروپاشی یوگسلاوی سابق، این کشور که دور مقدماتی را با موفقیت پشت سر گذاشته بود، از حضور در دور نهایی محروم ماند و جای یوگسلاوی را در این پیکارها دانمارک گرفت. بازیکنان دانمارک که با خیال خوش و آسودگی خاطر ایام مرخصی و استراحت را می گذراندند، از طرف فدراسیون فوتبال کشورشان بسیج شدند که چمدان های خود را ببندند و عازم میدان مبارزه شوند. ملی پوشان دانمارک که برخلاف تیم های دیگر، فرصت چندانی برای تدارکات، آماده سازی و انجام دیدارهای تدارکاتی نداشتند، بی غل و غش قدم به میدان گذاشتند، با کمی بخت و اقبال و پس از موفقیتهای دور از انتظار در مرحله گروهی، نخست تیم ملی هلند، مدافع عنوان قهرمانی را در مرحله نیمه نهایی در ضربات پنالتی مغلوب کردند و سپس تیم ملی فوتبال آلمان، قهرمان جهان در آن زمان را در بازی فینال ۲ بر صفر به زانو درآوردند. در آن دوره، انتظار همه چیز می رفت جز قرار گرفتن دانمارکی ها در نوک قله فوتبال اروپا.

 
● جام ۱۹۹۶ انگلیس و شروع فصلی تازه
دومین تحول اساسی جام ملتهای اروپا بعد از فروپاشی شوروی سابق و به وجود آمدن جمهوری های ریز و درشت صورت گرفت. با توجه به افزایش ناگهانی تعداد کشورهای اروپایی و فدراسیون های فوتبال در اروپا، تصمیم گرفته شد که در جام ۱۹۹۶ انگلیس، شمار تیم های شرکت کننده در دور نهایی از ۸ تیم به ۱۶ تیم افزایش پیدا کند: چهار گروه چهار تیمی که دو تیم اول و دوم از آن به مرحله یک چهارم نهایی راه می یابند. برندگان این مرحله به نیمه نهایی می رسند و برندگان نیمه نهایی هم در دیدار پایانی برای کسب عنوان قهرمانی اروپا به مصاف هم می روند.
یک نوآوری دیگر این دوره، گل طلایی بود که در وقت اضافی برنده مسابقه را تعیین می کرد، یعنی اگر در وقت اضافی، تیمی گل برتری را به ثمر می رسند، بازی در همان لحظه به پایان می رسید و تکلیف برنده هم مشخص می شد. انگلیسی ها که در جام جهانی ۱۹۹۰ ایتالیا در مرحله نیمه نهایی در ضربات پنالتی از آلما ن ها شکست خورده بودند، این بار نیز در ضربات پنالتی تسلیم ملی پوشان آلمان شدند. خلاصه آلمان و پنالتی بدل شده اند به کابوس لاعلاج، یا دست کم سخت علاج انگلیس. فینال جام ملتهای اروپا در سال ۱۹۹۶ بین آلمان و جمهوری چک برگزار شد که با پیروزی ۲ بر ۱ آلمان خاتمه یافت. ناگفته نماند که الیوور بیرهوف، مهاجم آلمان در این دیدار اولین گل طلایی تاریخ یورو ها را به ثمر رساند.

 
● جام ۲۰۰۰ بلژیک و هلند و سقوط فوتبال آلمان
جام ملت های اروپا در سال ۲۰۰۰ از لحاظ شمار تیم های شرکت کننده تفاوتی با دوره پیشین نداشت، اما یک نوآوری بزرگ را دربرمی گرفت و آن اینکه برای نخستین بار میزبانی برگزاری مسابقات را دو کشور بطور مشترک برعهده داشتند: بلژیک و هلند. تیم ملی فوتبال آلمان، مدافع عنوان قهرمانی اروپا که ستاره اش در جام جهانی ۹۸ فرانسه رو به افول گذاشته بود، تلخ ترین دوره اش رو تجربه کرد. آلمان ها در مرحله گروهی، با یک تساوی و دو شکست در قعر جدول قرار گرفتند. روزنامه جنجالی «بیلد» در پی این ناکامی بی سابقه، در صفحه اول با تیتر درشت خطاب به ملی پوش های آلمان نوشت: «شما خل و چل های فوتبال اروپا هستید و باعث شرم و خجالت آلمان!» در حالیکه ستاره فوتبال آلمان به شدت رو به خاموشی گذارده بود، درخشش ستاره یک تیم دیگر اروپا روز به روز بیشتر می شد، تیم ملی فرانسه که در سال ۱۹۹۸ در خانه خود، عنوان قهرمانی جهان را کسب کرده و آن دوران، فوتبال جذاب و مدرنی را به نمایش گذاشته بود.
در آن دوره از بازی ها، بلژیک، یکی از دو میزبان مسابقات در همان مرحله گروهی حذف شد. اما، میزبان دیگر، یعنی هلند بازی های خوبی نشان داد و اگر شانس بیشتری داشت، در مرحله نیمه نهایی در ضربات پنالتی مغلوب ایتالیا نمی شد. لاجوردی های ایتالیا که بعد از ۳۲ سال بوی قهرمانی به مشام شان خورده بود، در دیدار فینال به مصاف فرانسه، قهرمان جهان رفتند و لحظاتی پیش از پایان بازی ۱ بر صفر از فرانسه جلو بودند که ویلتورد، بازیکن تازه نفس فرانسه گل تساوی را به ثمر رساند و بازی به وقت اضافی کشیده شد. در وقت اضافی نیز داوید ترزگه، مهاجم تیم ملی فرانسه با زدن گل طلایی کار ایتالیا را یکسره کرد و باعث تداوم طلسم قهرمانی اروپا برای لاجوردی ها شد.

 
 
● جام ۲۰۰۴ پرتغال و رستاخیز یونان
جام ملت های اروپا در سال ۲۰۰۴ با یک ضربه غافلگیر کننده آغاز گردید. تیم ملی فوتبال یونان که بعد از ۲۴ سال برای دومین بار توانسته بود در دور نهایی رقابتهای جام ملتهای اروپا حضور پیدا کند، در همان دیدار افتتاحیه اولین ضربه غافلگیرکننده را وارد کرد و ۲ بر ۱ پرتغال، میزبان بازی ها را که برای عنوان قهرمانی دندان تیز کرده بود، شکست داد.
در جام ۲۰۰۴ملی پوشان یونان که با یک تساوی در برابر اسپانیا و یک شکست مقابل روسیه، در گروه شان دوم شده بودند، در مرحله یک چهارم نهایی به مصاف فرانسه، مدافع عنوان قهرمانی رفتند و ۱ بر صفر از سد حریف شان گذشتند. یونانی ها در نیمه نهایی هم کار ملی پوشان جمهوری چک را یکسره کردن و در بازی فینال رویاروی تیمی قرار گرفتند که در نخستین بازی ۲ بر ۱ آن را شکست داده بودند: پرتغال میزبان بازی ها. اگر چه پرتغالی ها تشنه انتقام بودند، اما بعد از ۹۰ دقیقه همچنان تشنه ماندند، چرا که کاریستئاس، یکی از ستارگان یونان در آن دوره، با تک گل خود ناممکن را ممکن ساخت و کشورش را برای اولین بار به عنوان قهرمانی اروپا رساند.

 
● جام ۲۰۰۸ اتریش و سوئیس
اتریش و سوئیس. این بار هم ۱۶ تیم در ۴ گروه تقسیم شده و ساختار بازی ها مانند سه دوره گذشته است، با این تفاوت که در پیکارهای این دوره، از گل طلایی و یا گل نقره ای خبری نیست. در دیدارهای حذفی (یک چهارم نهایی، نیمه نهایی و فینال) برنده بازی در صورت نتیجه تساوی بعد از وقت قانونی و اضافی در ضربات پنالتی تعیین می شود. این بار هم فهرست مدعیان کسب عنوان قهرمانی بلند بالاست: از فرانسه و ایتالیا گرفته تا آلمان و همچنین اسپانیا که همیشه در صف مدعیان قرار دارد. بسیاری از کارشناسان فوتبال، کسب عنوان قهرمانی اروپا را به مراتب دشوارتر از کسب عنوان قهرمانی جهان می دانند، چرا که در این جام حریف - اصطلاح آسانی - وجود ندارد و برترین های اروپا روبروی هم قرار می گیرند.
اسپانیا قهرمان جام ملتهای اروپا 2008
 

تیم ملی فوتبال اسپانیا پس از پیروزی یک بر صفر بر آلمان قهرمان سه دوره مسابقات جام ملتهای اروپا ، برای نخستین بار طی 44 سال گذشته قهرمان این مسابقات شد . فرناندو تورس تنها گل این مسابقه را در دقیقه 33 به ثمر رساند. تورس با به ثمر رساندن هفدهمین گل خود در 54 بازی ملی ، نخستین جام را از زمان قهرمانی اسپانیا در اروپا در سال 1964 ، نصیب این کشور کرد. در این دیدار، آلمان هرگز فرصت واقعی برای گلزنی پیدا نکرد.